Każde dziecko jest inne, ma inne uwarunkowania genetyczne, sytuację rodzinną oraz swoiste tempo rozwoju. Aby wiedzieć czy nasza pociecha rozwija się prawidłowo, warto znać poszczególne etapy mowy.

Wiek przedszkolny przypada na okres swoistej mowy dziecięcej (inaczej swoistych form językowych) przypadający na 3-7 r. ż. Wraz z rozwojem zasobu leksykalnego dziecko w coraz większym stopniu opanowuje język, nabywa sprawność wymawiania całego systemu głosek języka polskiego. Ostatecznie zostają utrwalone spółgłoski przedniojęzykowe zębowe s, z, c, dz (trzeci, czwarty rok życia), między czwartym, a piątym rokiem życia ustalają się głoski, które do tej pory występowały rzadko – przedniojęzykowe dziąsłowe szczelinowe sz, rz oraz zwartoszczelinowe cz, dż.

Mowa 3 latka

Dziecko 3-letnie rozumie to co do niego mówimy, jeżeli treść naszych wypowiedzi nie wybiega poza jego wcześniejsze doświadczenia. Trzylatek komunikuje się z otoczeniem za pomocą zdania kilkuwyrazowego, mówi chętnie i dużo, opowiada o tym, co aktualnie widzi; „myśli głośno" mówiąc, także do siebie. W jego wypowiedziach można dostrzec poszczególne kategorie gramatyczne, chociaż obserwuje się jeszcze wiele form niewłaściwych, które z czasem ulegną poprawie Np. [Ja dam pić piesu] [Nie mam spodniów].

Trzyletnie dziecko powinno wymawiać prawidłowo następujące dźwięki:

• a, o, e, y, i, ą, ę, p, m (także zmiękczone: pi, bi, mi), f, w (fi, wi), t, d, n, ń, l (li), ś, ź, ć, dź, k, g (ki, gi), ch, j, ł,
• Głoski s, z, c, dz zaczynają być wymawiane prawidłowo, chociaż bywają jeszcze artykułowane jako ś, ź, ć, dź.
• Podobnie głoski pojawiające się jako ostatnie w artykulacji dziecka: sz, ż, cz, dż są zastępowane przez ś, ź, ć, dź, ale również przez s, z, c, dz, a głoska r artykułowana jest w postaci l.

Nie powinny więc budzić niepokoju takie wymówienia jak np. [lubię sipko jechać na lowelku], [ ja sybuję jak samolot] [ziegalek dzwoni, tata stań juś, idziemy do psiećkola].

Mowa 4 latka

Wypowiedzi dziecka 4-letniego wybiegają poza aktualnie przeżywaną sytuację. Dziecko potrafi mówić o przeszłości i o przyszłości. Zadaje bardzo dużo pytań. Pytania te, podyktowane ciekawością, są precyzyjne. Dziecko pyta nie tylko co to?, ale także jaki jest?, po co to?, dlaczego tak się dzieje? Na wszystkie pytania dziecka trzeba odpowiadać cierpliwie i wyczerpująco. W ten sposób pobudzamy rozwój dziecka - nie tylko rozwój jego mowy, ale także i intelektu.

Dzięki dalszemu usprawnianiu się narządów artykulacyjnych i pionizacji języka pojawiają się dźwięki wymawiane wcześniej inaczej.

• Głoski s, z, c, dz powinny już brzmieć twardo, a także powinny być (podobnie jak przedtem: ś, ź, ć, dź) wymówione z zachowaniem dentalizacji - Język nie może wsuwać się między zęby. Wymowa międzyzębowa, jeśli się zdarzy, powinna być skorygowana przez logopedę. Nie ustąpi samoistnie, nie jest cechą wymowy dziecięcej.
• U niektórych dzieci obserwujemy artykulację głoski l przechodzącą w dźwięk drżący r lub wręcz pełne wymówienie głoski r. Dziecko mówi [lower] lub [rower], [pantela] lub [pantera]. Jedno i drugie wymówienie jest poprawne

Niekiedy pojawiają się też głoski sz, ż, cz, dż, chociaż pamiętajmy o tym, że ich wymawianie jako s, z, c dz, a także r jako l jeszcze w tym okresie jest prawidłowością.

Mowa 5, 6 latka

Wypowiedzi 5 latka przyjmują formę realizacji wielozdaniowej. Dziecko chętnie opowiada o przebiegu jakiegoś wydarzenia, relacjonuje obejrzany film lub przewiduje fakty, które jego zdaniem mogą zaistnieć. W swoich wypowiedziach uwzględnia kolejność zdarzeń i zależności przyczynowo-skutkowe.  Pytane o znaczenie słów, potrafi je wyjaśnić. Potrafi opisywać przedmioty podając ich cechy charakterystyczne oraz możliwości zastosowania tych przedmiotów. Nieprawidłowości gramatyczne zanikają. Dziecko dokonuje autokorekty i równie chętnie poprawia innych np. młodsze rodzeństwo.

• Wymowa doskonali się. Głoska r wymawiana jest prawidłowo, czasem można obserwować hipęrpoprawności - dziecko wcześniej wymawiało l zamiast r, teraz r pojawia się i tam, gdzie należałoby artykułować l, szczególnie w wyrazach, w których są obydwa dźwięki, np. lustro - [rustro], król Karol [krór Karor] lub [klór Kalorj]
• Po kilku tygodniach lub miesiącach wymówienia te ustępują samoistnie
• Dziecko wymawia także sz, ż, cz, dż.

Ustalenie się wymowy powinno być zakończone ostatecznie ok. 6. roku życia, ale proces rozwoju języka trwa nadal. Wypowiedzi wzbogacają się nawet w wieku dojrzałym wraz ze zdobywaniem przez człowieka kolejnych doświadczeń i rozszerzeniem wiedzy o nowych zjawiskach otaczającej nas rzeczywistości.

Marta Dmytrów-Trala