Motoryka mała jest nieodłącznym elementem terapii logopedycznej. Istnieje ścisły związek pomiędzy rozwojem mowy a rozwojem ruchowym dziecka, a w szczególności rozwojem motoryki małej (precyzyjnej). 

Na rozwój mowy wpływa wiele czynników w tym społeczne i psychologiczne. Istnieje ścisły związek pomiędzy rozwojem mowy, a rozwojem umysłowym dziecka. W mózgu ośrodek mowy położony jest w sąsiedztwie ośrodka odpowiedzialnego za ruchy rąk. Zatem precyzyjne ruchy palców wykonywane pod kontrolą wzrokową wpływają na rozwój mowy.

Mowa jest ruchem, który powstaje dzięki zdolności skoordynowania ruchów poszczególnych artykulantów np. koordynacja ruchu warg z ruchem języka. Motoryka mała to drobne ruchy wykonywane przez dłonie i palce, która rozwija się od momentu narodzin dziecka. Mowa jest procesem wieloetapowym, aby rozwijała się prawidłowo niezbędne jest prawidłowe działanie wielu struktur mózgowych. Istnieje ścisły związek pomiędzy mową a ręka.

Etapy rozwoju motoryki małej:

Dziecko 0-12 miesięcy

W ciągu pierwszego roku życia, niemowlę z noworodka, który nieporadnie macha rączkami, zmienia się w małego człowieka - potrafi precyzyjnie posługiwać się paluszkami. Od samego początku rączki wydają się być ciekawym narzędziem dla takiego dziecka. Choć w pierwszych miesiącach ruch wydaje się być nieporadny, tak już w przypadku półrocznego dziecka możemy zaobserwować jak chwyta i przekłada z rączki do rączki grzechotkę, jednocześnie ją potrząsając czy przekręcając w różne strony. Bliżej pierwszych urodzin z radością wkłada mniejsze przedmioty do większych, czy zaczyna chwytać łyżkę podczas jedzenia.

Dziecko 1-3 lata

Dzięki koordynacji wzrokowo-ruchowej pojawia się precyzja ruchów wykonywanych palcami. Dziecko z chęcią i zainteresowaniem ustawia klocki jeden na drugim i buduje w ten sposób coraz wyższe wieże. Doskonali się, także posługiwanie sztućcami oraz przedmiotami codziennego użytku. Z chęcią sięga po kredki rysując bazgroły lub proste linie, czy bawi się plasteliną łącząc kolory, czy tworząc nieregularne wzory.

Dziecko 4-6 lat

W tym wieku dzieci zazwyczaj zaczynają edukację przedszkolną. W czasie zajęć sięgają po nożyczki, kredki czy wykonują prace plastyczne. Sprawne trzymanie kredki w prawidłowy sposób czy obsługa nożyczek jest bardzo ważna. Podczas zajęć lub zabaw w domu umie narysować kształty geometryczne, prosty szlaczek czy wykonać nawlekanie koralików na nitkę. Układanie puzzli nie powinno stanowić problemu, a czynności samoobsługowe nie powinny sprawiać trudności, nie wspominając o samodzielnym spożywaniu posiłków.

Terapia ręki bywa niekiedy pomijana w ogólnym procesie terapeutycznym, co jest dużym błędem. Precyzyjne ruchy rąk, kształtowanie się motoryki małej to niezwykle skomplikowany i złożony proces. Od ich rozwoju zależny jest rozwój komunikacji. Również w terapii logopedycznej szalenie istotne jest ćwiczenie motoryki małej. Kształtowanie zmysłu dotyku jest działaniem wspierającym ośrodek mowy. Dlatego ważne jest aby dostarczać dziecku doznań zmysłowych poprzez zabawy. Ćwiczeń z zakresu motoryki nie powinniśmy odbierać jako przykrego obowiązku, a  wręcz jako wymarzoną zabawę, której pozytywne aspekty zdają się być efektem ubocznym. Dodatkowym atutem jest to, że tych ćwiczeń jest całe mnóstwo, a więc można skomponować taki zestaw, który w każdym szczególe odpowiada dziecku.

Propozycje ćwiczeń

• Nawlekanie koralików, guzików, makaronu.
• Przewlekanie sznurków/ sznurówek przez dziurki.
• Zawiązywanie sznureczków, zapinanie guzików i suwaków.
• Przyczepianie ubrań do sznurka za pomocą klamerek.
• Wydzieranki z papieru kolorowego.
• Wycinanie nożyczkami.
• Lepienie z plasteliny/gliny. Ugniatanie, wyklejanie z plasteliny, modeliny lub innych mas plastycznych.
• Zgniatanie piłeczek, gniotków itp.
• Zgniatanie kulek ze zużytych gazet lub niepotrzebnych kartek papieru (najpierw dziecko robi kulkę z gazety, a potem musi papier dokładnie wyprostować).
• Malowanie farbami za pomocą palców.
• Budowanie z klocków.
• Segregowanie różnej wielkości koralików, ziaren.
• Zabawy paluszkowe polegające na wykonywaniu ruchów palców i dłoni wraz z wypowiadanym wierszykiem.
• Stemplowanie i dziurkowanie.

Marta Dmytrów-Trala