Umysł dziecka staje się zwierciadłem
dla emocji obserwowanych na twarzy rodzica.
/Judith Anne Desjardins/

Emocje odgrywają ważną rolę w życiu każdego człowieka. W okresie przedszkolnym następuje intensywny rozwój dziecka, w tym rozwój emocjonalny. Dzieci poznają, identyfikują i wyrażają emocje, przez co bogaci się ich życie emocjonalne. Dziecko, które w okresie edukacji elementarnej nie radzi sobie z emocjami, w magiczny sposób nie wyrośnie z problemu. Problem z upływem czasu zaczyna się zaostrzać. Brak umiejętności radzenia sobie z emocjami, takimi jak lęk, złość albo smutek mogą stanowić podłoże do rozwoju zaburzeń psychicznych u dzieci, a także wśród osób dorosłych.

Czym jest rozwój emocjonalny dziecka?

Rozwój emocjonalny dziecka, to przede wszystkim ciągła praca otoczenia, głównie rodziców, nad przekazywaniem mu właściwych wzorców zachowań. To od swojego otoczenia dziecko uczy się, jak reagować i okazywać radość, strach, gniew czy smutek.

We wczesnym dzieciństwie, gdy oprócz pakietu emocji nie posiada jeszcze należytej wiedzy, nie bacząc na miejsce czy okoliczności, maluch poddaje się całkowicie swoim uczuciom, demonstrując je z całą możliwą siłą. Dlatego wspomaganie rozwoju emocjonalnego dziecka, to również uczenie go rozpoznawania jego własnych uczuć oraz tego, w jaki sposób może sobie z nimi radzić. Zważywszy na fakt, że będą mu one towarzyszyć całe życie, odpowiednio przygotowany maluch, będzie miał mniejsze problemy z wejściem w wiek szkolny czy dorosłość i funkcjonowaniem w społeczeństwie. Brak tych umiejętności może negatywnie odbić się na jego relacjach z nowo poznanymi osobami lub w ogóle utrudniać mu ich nawiązanie, a także być czynnikiem warunkującym poziom jego własnej samoakceptacji czy problemy z rozładowywaniem negatywnych emocji. Rozwój emocjonalny buduje poszczególne cechy przystosowawcze do życia społecznego, kształtuje cechy będące nieodzownym elementem rozwoju każdego człowieka.

Rozwój emocjonalny dziecka w wieku przedszkolnym.

Jeśli rozwój emocjonalny dziecka w wieku przedszkolnym przebiega prawidłowo, jest ono w stanie wyrazić podstawowe uczucia, a także nazwać je. W tym etapie rozwoju emocje dzieci są związane z daną sytuacją i mogą gwałtownie się zmieniać, gdy dziecko zaczyna wykonywać inną czynność. Rozwój dziecka w okresie przedszkolnym polega na rosnącej internalizacji emocji i uzyskaniu kontroli nad odczuciami. W miarę jak przedszkolaki zdobywają nowe umiejętności językowe i poznawcze, uczą się panować nad emocjami i używać języka do wyrażenia odczuć.

Dziecko w wieku 3-7 lat poszerza teren swojej spontanicznej aktywności. Następuje wzbogacenie się i zróżnicowanie przeżywanych emocji. Znane już we wcześniejszym okresie rozwojowym uczucia takie jak : gniew, strach, zazdrość, radość, które do tej pory były często niewyraźne oraz niejednoznaczne, w wieku przedszkolnym nabierają znaczenia i wyrazistości. Na początku swojego rozwoju, każde małe dziecko spontanicznie i bez żadnych zahamowań wyraża swoje uczucia bez względu na otoczenie, w którym się znajduje. Do 6 roku życia uczucia dzieci cechuje impulsywność i afektywność. Emocje są silne, gwałtowne mimo, że są krótkotrwałe to jednak łatwo powstają, a ich wybuch skierowany jest na zewnątrz. Reakcje przy tym mogą być niewspółmierne do siły bodźca, a powstające uczucia są zmienne i nietrwałe.

Jak wspierać rozwój emocjonalny dzieci?

1. Poszerzać SAMOŚWIADOMOŚĆ dziecka, czyli wiedzę o tym, co odczuwa w danej chwili:

• rozróżniać i nazywać podstawowe emocje, takich jak radość, smutek, złość, strach, wstręt, wstyd oraz zapoznawać z emocjami pochodnymi, np. rozczarowanie, nuda, itp.
• pomóc dziecku w poznawaniu siebie i skutecznych sposobów wyciszenia, uspokojenia,
• uczyć komunikowania własnych potrzeb i emocji,
• dzielić się własnymi doświadczeniami związanymi z przeżywaniem różnych emocjonujących sytuacji oraz zachęcać dzieci do dzielenia się wrażeniami, emocjami,
• umożliwiać wyrażanie emocji przy użyciu różnych form wyrazu: malowanie, taniec, wcielenie się w role,
• uczyć identyfikować emocje u innych osób na podstawie mowy ciała (obrazki, zdjęcia),
• modelować, czyli dawać dobry przykład wyrażania i radzenia sobie z emocjami, np. weź głęboki oddech albo trzy, policz do 10 itp.
   

2. Uczyć SAMOKONTROLI czyli panowania nad emocjami:
   

• akceptować uczucia dziecka, co nie oznacza akceptacji negatywnych zachowań, np. Widzę, że się złościsz. Każdy czasem się złości, jednak nie zgadzam się na bicie.
• zawierać umowy z dzieckiem dotyczące pożądanych zachowań i sukcesywnie o nich przypominać, np. umawialiśmy się,że zwracamy się do siebie miło, pomagamy sobie.
• uczyć radzenia sobie z trudnymi emocjami jak złość, smutek, strach, np. poprzez czytanie bajek, opowiadań, rozmowę,- wspólne z dzieckiem poszukiwać sposobów, które pozwalają mu się wyciszyć, np. poprzez przytulanie, kolorowanie, wyciszenie w specjalnie stworzonym przez dziecko miejscu, zabawę ciastoliną, ćwiczenia relaksacyjne i inne.
   

3. Rozwijać MOTYWACJĘ czyli dążenie do celów pomimo niepowodzeń i porażek:

• pomagać dziecku w poznawaniu siebie, swoich preferencji, talentów, zainteresowań, mocnych i słabych stron,
• uczyć autoprezentacji oraz umiejętności wypowiadania własnego zdania. np. poprzez pytania pełne ciekawości:Co o tym sądzisz? Jak się z tym czujesz? Jaki masz pomysł na rozwiązanie?
• stosować zachęty do działania, obdarzać dziecko uwagą, doceniać wysiłek włożony w pracę, np. widzę, że włożyłeś dużo pracy w kolorowanie tego obrazka, powinieneś być z siebie dumny
• budzić motywację wewnętrzną czyli ograniczyć kary i nagrody. Zwracać uwagę dzieci na ich własne pragnienia i uczucia, tym samym budzić wewnętrzną motywację, np. Czy tobie podoba się ten rysunek?Co chciałbyś zmienić? Czy jesteś zadowolony z występu? itp.
• budzić poczucia sprawstwa, wiary we własne siły i możliwości, np. wierzę w ciebie, spróbuj, trzymam kciuki itp.
   

4. Wzbudzać i uczyć EMPATII czyli wyczuwania uczuć innych osób, umiejętności spojrzenia na sytuację z ich punktów widzenia:

• okazywać empatię- empatycznie reagować na emocje oraz potrzeby innych osób;- uczyć szacunku do uczuć i emocji innych osób; nie wyśmiewać,
• uwrażliwiać na potrzeby innych ludzi i niesienia pomocy potrzebującym, np. poprzez udział w akcjach charytatywnych, pomoc osobom słabszych, starszym, niepełnosprawnym.
   

5. Rozwijać UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNE czyli umiejętności nawiązywania i podtrzymywania kontaktów z innymi:

• zapewnić dziecku kontakt z rówieśnikami, systematycznie uczęszczać do przedszkola,
• rozróżniać i nazywać pozytywne i negatywne zachowania społeczne,
• zawierać umowy, odwoływać się do nich,
• używać zwrotów grzecznościowych w domu i poza nim,
• reagować na występujące zachowania niepożądane - poszukiwać skutecznych rozwiązań, w razie potrzeby zapytać, np. wychowawcę,
• rozwijać umiejętności współzawodnictwa, według zasad zdrowej rywalizacji, np. poprzez wspólne gry planszowe, karciane.

Drogi Rodzicu,

Słuchaj dziecka z czułością i empatią. Stwórz atmosferę, w której wyrażanie uczuć jest czymś pożądanym. Odłóż na czas rozmowy wszystkie inne zajęcia i zaangażuj się w pełni w rozmowę z dzieckiem. Tylko taki kontakt ma prawdziwą wartość. Nie oczekuj od kilkulatka, by zawsze wiedział, co czuje, ani umiejętności kontrolowania emocji w różnych sytuacjach. Jeśli dziecko poczuje się zrozumiane, najczęściej samo będzie potrafiło sobie pomóc. Pomóż dziecku nazwać uczucia i zaakceptować je.

Polecane książki dla rodziców:

• Faber J., Jak mówić, żeby maluchy nas słuchały. Poradnik przetrwania dla rodziców dzieci w wieku 2-7 lat,
• Nelsen J., Pozytywna dyscyplina dla przedszkolaków,
• Shanker S., Self-Reg. Jak pomóc dziecku (i sobie) nie dać się stresowi i żyć pełnią możliwości,
• Sobkowiak M., Przedszkolak w świecie emocji. Rozwój emocjonalny dziecka,

Polecane książki dla dzieci:

• Filliozat I., Limousin V., Veille E., Akceptuję, co czuję. Moje Emocje,
• Kasdepke G. Wielka księga uczuć,
• Hachette, Świat Emocji,
• Huebner D., Co robić, gdy się złościsz. Techniki zarządzania złością,
• Stążka- Gawrysiak A., Self- Reg. Opowieści dla dzieci o tym, jak działać, gdy emocje biorą górę.

Marta Dmytrów-Trala