Edukację matematyczną dzieci w wieku przedszkolnym należy dostrzegać w sposób szeroki. Musi być ona połączona z intensywnym rozwojem mowy, myślenia, z rozwojem odporności emocjonalnej oraz ćwiczeniami pewnych umiejętności matematycznych.

Już w okresie przedszkolnym obserwuje się ciekawość dziecka podczas kształtowania wiedzy matematycznej dotyczącej stosunków przestrzennych, ilościowych czy klasyfikacji przedmiotów -stanowią one podstawę do nauki matematyki w klasie pierwszej. Jednak należy pamiętać, że kształtowanie pojęć matematycznych u dzieci w wieku przedszkolnym należy prowadzić, wykorzystując do tego zabawę i różnorodne zajęcia, z wykorzystaniem odpowiednich metod pracy i tak dobranych pomocy dydaktycznych, aby dzieci nie odczuły znużenia. Wszystkie te działania powinny odbywać się przy każdej nadarzającej się okazji z wykorzystaniem najróżniejszych sytuacji dnia codziennego.

Musimy wiedzieć, że nie należy dzieci uczyć przy pomocy:

• słów,
• poprzez wyjaśnianie,
• tłumaczenie,
• opowiadanie

Najważniejsze w edukacji matematycznej są:

• osobiste doświadczenia dziecka,
• jego twórcza aktywność,
• możliwość dokonywania wyborów
• manipulowanie przedmiotami.

Własna aktywność i bezpośrednie doświadczania rozwijają myślenie, hartują dziecięcą odporność, tworzą pojęcia i doskonalą umiejętności. Dojrzałość psychiczna dzieci do edukacji matematycznej nie jest czymś, co pojawia się w rozwoju samorzutnie i w sposób niespodziewany. Jest to długofalowy proces, który należy kształtować w okresie przedszkolnym. Edukacja matematyczna w przedszkolu skierowana jest na wyrobienie u dzieci odpowiednich kompetencji intelektualnych, zanim rozpoczną systematyczną edukację matematyczną w szkole. W związku z tymi założeniami, do celów edukacji matematycznej w przedszkolu można zaliczyć:

• wyposażenie dzieci w określony zasób wiadomości i umiejętności matematyczne, które przygotują dziecko do podjęcia nauki w szkole,
• rozwijanie intelektualnych kompetencji do uczenia się matematyki poprzez organizowanie dzieciom doświadczeń w zakresie klasyfikacji, ustalenia stałości ilości nieciągłych przy
• obserwowanych przekształceniach, a także porządkowania elementów w badanych zbiorach jako podstawa do tworzenia w umyśle dziecka głównych aspektów liczby naturalnej,
• kształtowanie intuicji, mierzenia i miary przez organizowanie sytuacji dostarczających dzieciom doświadczeń w zakresie ustalenia stałości ilości tworzywa, długości, objętości i czasu przy obserwowanych przekształceniach tak, aby dziecko miało okazję doświadczyć, iż obserwowaną zmianę można w myśli zredukować przez zmianę przeciwną,
• wdrażanie dzieci do pokonywania trudności zawartych w zadaniach wymagających wysiłku intelektualnego jako podstawy do uczenia się matematyki,
• doskonalenie analitycznego spostrzegania oraz rozwijanie sprawności manualnej i koordynacji wzrokowo–ruchowej.

Dziecko, które kończy przedszkole i rozpoczyna naukę w szkole podstawowej powinno w zakresie edukacji matematycznej:

• liczyć obiekty i rozróżniać błędne liczenie od poprawnego,
• wyznaczać wynik dodawania i odejmowania, pomagając sobie liczeniem na palcach lub na innych zbiorach zastępczych,
• ustalać równoliczność dwóch zbiorów, a także posługiwać się liczebnikami porządkowymi,
• rozróżniać stronę lewą i prawą, określać kierunki i ustalać położenie obiektów w stosunku do własnej osoby, a także w odniesieniu do innych obiektów,
• wiedzieć, na czym polega pomiar długości i znać proste sposoby mierzenia: krokami, stopa za stopą,
• znać stałe następstwo dni i nocy, pór roku, dni tygodnia, miesięcy w roku.

W głównej mierze dzieci przedszkolne poznają przedmioty, a w szczególności określenia słowne, ich charakterystycznych cech, w tym cech jakościowych takich jak:

• wielkość (mały, duży, średni, gruby, cienki, wysoki, niski, cienki, najcieńszy, taki sam),
• ciężar (ciężki, lekki, cięższy, lżejszy, taki sam),
• pojemność,
• kształt,
• długość (długi, dłuższy, najdłuższy, krótki, krótszy, najkrótszy),
• szerokość (szeroki, szerszy, najszerszy)
• wysokość (wysoki, wyższy, najwyższy, niski, niższy, najniższy, taki sam).

Drugim ważnym obszarem edukacji matematycznej w przedszkolu jest przestrzeń, którą przedmioty zajmują. Dotyczy to położenia przedmiotów względem innych przedmiotów lub układów odniesienia, także kierunek przemieszczania się przedmiotów w tej przestrzeni.

Dzięki temu dziecko uczy się określeń takich jak:

• na obok wewnątrz
• pod na lewo na brzegu
• przed na prawo na zewnątrz
• za poza naprzeciw
• W toku wykonywanych zajęć dziecko uczy się terminów:
• w prawo do góry w bok
• w lewo na dół na wprost
• w przód przed siebie
• w tył za siebie

Kolejnymi treściami jest pojęcie czasu. Dziecko poznaje następujące wyrażenia:

• długo – dłużej rano -wieczór wczoraj
• teraz – przedtem południe, noc jutro
• najpierw - potem dzisiaj
• krótko – krócej,

W trakcie zabaw i zajęć dziecko uczy się pór roku, dni tygodnia, nazw miesięcy.

Określa również czas trwania różnych czynności poprzez śledzenie wskazówek zegara (stąd –dotąd) np. podczas zabawy, sprzątania, jedzenia posiłków, ubierania się.

Zabawy i ćwiczenia orientacyjne należą do kolejnych treści edukacji matematycznej i są podstawą do nauki geometrii. Dzieci zapoznają się z podstawowymi figurami geometrycznymi zarówno płaskimi jak i przestrzennymi (koło, kula, kwadrat, prostokąt, trójkąt, sześcian), układając z nich różne kom-pozycje geometryczne przestrzenne i płaskie oraz rozpoznają je w otoczeniu i nazywają. W miarę zdobywania nowych doświadczeń dzieci zaczynają wyodrębniać zbiory i podzbiory. Klasyfikują i segregują przedmioty i figury geometryczne według różnych cech: wielkości, kształtu, przeznaczenia, koloru itp. Określają, które przedmioty spełniają jakieś dwie cechy lub dwa warunki, co jest przygotowaniem do pojęcia części wspólnej zbioru. Dzieci uczą się również posługiwać się słowem „nie” np. w kontekście „nie jest czarny”.

Następnym etapem edukacji matematycznej w przedszkolu jest kształtowanie pojęcia liczby elementów zbioru. W tym celu dzieci oceniają liczebność „na oko” czyli szacują.

Doświadczenie jest niezbędną drogą do własnego rozwoju. Bardzo ważne jest to, aby dziecko przyswajało i ugruntowało sobie wiedzę poprzez „dokonanie operacji bezpośrednio przez manipulację przedmiotami lub wewnętrznie, manipulując symbolami, które w jego umyśle reprezentują rzeczy”

Zabawy i ćwiczenia orientacyjne należą do kolejnych treści edukacji matematycznej i są podstawą do nauki geometrii. Dzieci zapoznają się z podstawowymi figurami geometrycznymi zarówno płaskimi jak i przestrzennymi (koło, kula, kwadrat, prostokąt, trójkąt, sześcian), układając z nich różne kompozycje geometryczne przestrzenne i płaskie oraz rozpoznają je w otoczeniu i nazywają. W miarę zdobywania nowych doświadczeń dzieci zaczynają wyodrębniać zbiory i podzbiory. Klasyfikują i segregują przedmioty i figury geometryczne według różnych cech: wielkości, kształtu, przeznaczenia, koloru itp. Określają, które przedmioty spełniają jakieś dwie cechy lub dwa warunki, co jest przygotowaniem do pojęcia części wspólnej zbioru. Dzieci uczą się również posługiwać się słowem „nie” np. w kontekście „nie jest czarny”.

Kolejnym etapem edukacji matematycznej w przedszkolu jest kształtowanie pojęcia liczby elementów zbioru. W tym celu dzieci oceniają liczebność „na oko” czyli szacują.

Doświadczenie jest niezbędną drogą do własnego rozwoju. Bardzo ważne jest to, aby dziecko przyswajało i ugruntowało sobie wiedzę poprzez „dokonanie operacji bezpośrednio przez manipulację przedmiotami lub wewnętrznie, manipulując symbolami, które w jego umyśle reprezentują rzeczy”

Oto zabawy i ćwiczenia rozwijające umiejętności matematyczne dzieci w wieku przedszkolnym

 Ćwiczenia umiejętności klasyfikowania, tworzenie sekwencji

• Segregowanie klocków według wielkości (duży – mały), kształtu (np. kwadrat, trójkąt, koło) lub koloru.
• Układanie z patyczków figur geometrycznych: kwadrat, trójkąt.
• Klasyfikowanie przedmiotów według kategorii, np. rzeczy do łazienki i do kuchni, zabawa w sklep (odzieżowy, warzywny, itp.), układanie ubrań na zimę i lato, itp.
• Segregowanie guzików wg koloru.
• Wrzucanie piłek do pojemników wg. wielkości: duża, średnia, mała piłka.
• Układanie patyczków, pasków papieru od najdłuższego do najkrótszego.
• Segregowanie obrazków: zabawki, jedzenie, ubrania, zwierzęta, itp.
• Układanie figur według określonej kolejności, np.: koło, kwadrat, trójkąt; 2 trójkąty, 1 kwadrat, 1 koło.
• Układanie klocków w szeregu: 2 klocki czerwone, 1 klocek niebieski …..., 1 klocek zielony …...

Liczenie

• Przeliczanie przedmiotów w otoczeniu dziecka: Ile jest krzeseł w kuchni, a ile jest w pokoju? Gdzie jest więcej krzeseł? Ile jest łyżek, ile kubków? Policz wszystkie buty w szafce, itp.
• Liczymy zabawki: klocki, auta, lale, pluszaki, itp.
• Liczenie palców dłoni i stóp (u dziecka i rodzica).
• Zabawy przed lustrem – liczymy części ciała: oczy, nos, uszy, nogi.
• „Jedziemy pociągiem”- robimy pociąg z krzeseł. Dziecko siada na pierwszym, trzecim, ostatnim krześle - wg poleceń rodzica.
• Rysujemy koła w rzędzie - na polecenie dziecko zamalowuje: 4-te, 6-te koło.
• Przypinanie klamerek do karteczek (3 klamerki do kartki, na której są narysowane 3 misie lub kółka).
• Zabawy:, ,Robienie zakupów” – Chcę kupić 2 auta i 3 klocki…, Poproszę 2 czerwone piłki i 3 niebieskie, itp. Dziecko raz kupuje, a raz sprzedaje. Zwracamy uwagę na zwroty grzecznościowe (dzień dobry, proszę, dziękuję, itp.).

Gry towarzyskie:

• Domino obrazkowe, cyfrowe.
• Zabawy z użyciem kostki: różne gry planszowe lub gry opowiadania (dziecko samo wymyśla i tworzy tory przeszkód) - przygotuj arkusz papieru, kredki, kostkę i kilka pionków, małe klocki, guziki, małe figurki (można ulepić z plasteliny). Dziecko rysuje wymyśloną przez siebie trasę, odmierza pola. Początek i koniec oznaczamy wyrazami, ,start, meta” lub symbolami (cel podróży). Wspólnie wymyślamy opowiadanie, przygody.
• „Piotruś"- gra w karty dobieramy w pary takie same cyfry lub obrazki np. zwierzęta.

Ćwiczenia rozwijające orientację kierunkowo-przestrzenną

Zabawy przy posiłku i inne:

• połóż: łyżkę obok talerza, kubek za talerzem, widelec na talerzu,
• połóż łyżeczkę między łyżką, a widelcem, itp.
• połóż misia po twojej prawej stronie, auto z tyłu, za tobą, itp.
• stań za krzesłem, podnieś prawą rękę do góry, tupnij lewą nogą,
• włóż piłkę do koszyka,
• narysuj kreskę na dole kartki, narysuj jabłko pod drzewem.
• postaw krzyżyk w lewym dolnym rogu kartki, itp.

 Małgorzata Drozd

Bibliografia:

1. E. Gruszczyk – Kolczyńska, Edukacja matematyczna dzieci. Dziecięca matematyka. Książka dla rodziców i nauczycieli, WSiP, Warszawa 1997
2. L. Rożek -Edukacja matematyczna w przedszkolu. SZCZECIN 2011
3. Materiały ze stron internetowych mgr. Jadwiga Świlak, pedagog Poradni Psychologiczno-Pedagogiczna nr 4 Wrocław
4. „Zabawy i ćwiczenia rozwijajcie umiejętności matematyczne” Irena Nowak- pedagog