Warunkiem prawidłowego wymawiania wszystkich głosek jest między innymi sprawne działanie narządów mowy. Aparat mowy składa się z trzech części: narządu oddechowego, który wytwarza prąd powietrza, niezbędny do powstawania dźwięków mowy, narządu fonacyjnego odpowiedzialnego za wytwarzanie dźwięków, oraz aparatu artykulacyjnego,

Wymawiając poszczególne głoski musimy wykonać określone ruchy artykulatorów, a zatem wykonywana jest odpowiednia praca mięśni - każda głoska wymaga innych ruchów artykulacyjnych. Dlatego tak ważne są ćwiczenia, które usprawniają narządy mowy i wypracowują świadome oraz celowe ruchy języka, warg, żuchwy i podniebienia.

Przeprowadzając ćwiczenia artykulatorów wspomagamy rozwój dziecka. Ćwiczenia te, to faza wstępna do pracy nad skorygowaniem wielu zaburzeń mowy. Potraktujemy te ćwiczenia jako zabawę, a będą one dla dziecka prawdziwą przyjemnością! Rola dorosłego polega na pokazaniu poprawnie wykonanego ćwiczenia i zachęcaniu dziecka do pracy przez chwalenie za podejmowany wysiłek, choćby efekty nie były od razu widoczne.

Pamiętajmy- lepiej ćwiczyć krótko, ale częściej, po kilka minut dziennie!

Przykładowe ćwiczenia do rozgrzewki aparatu artykulacyjnego:

Ćwiczenia języka:

• Głaskanie podniebienia językiem przy szeroko otwartej buzi, zlizywanie z podniebienia miodu, dżemu lub odklejanie opłatka,
• Kląskanie językiem - naśladowanie pędzącego konika,
• naśladowanie ssania cukierka,
• rysowanie językiem na podniebieniu kropek, pasków itp.,
• liczenie językiem, przy otwartej buzi górnych i dolnych zębów od ich wewnętrznej strony,
• kręcenie kółeczek w jamie ustnej, naprzemiennie w prawo i lewo,
• języka skacze jak piłeczka: do góry- do wałka dziąsłowego i opada do dolnych zębów.
   

Ćwiczenia warg:

• parskanie, cmokanie, przesyłanie całusków,
• naśladowanie policji- e-o-e-o, straży pożarnej – i-u-i-u, karetki- i-a-i-a, z przesadną artykulacją, tj. rozciąganiem i ściąganiem warg,
• gwizdanie,
• masowanie warg zębami,
• nadymanie policzków przy zwartych wargach,
• zjadanie paluszka, bez pomocy rączek,
• kręcenie złączonymi wargami kółeczek,
• trzymanie złączonymi wargami łyżeczki, szpatułki.
   

Ćwiczenia usprawniające podniebienie miękkie:

• ziewanie przy szeroko otwartej buzi,
• płukanie, bądź naśladowanie płukania gardła,
• przenoszenie za pomocą rurki koktajlowej małych skrawków papieru,
• naśladowanie śmiechu różnych osób np.: dziadek- ho ho, babcia- ha ha, mama- hi hi, tata-he he,
• naśladowanie chrapania,
• chuchanie na zmarznięte dłonie.
   

Podczas zajęć logopedycznych dzieci biorą udział w ćwiczeniach:

• Oddechowych: są one bardzo istotne, gdyż czynność mowy jest nieodłącznie związana z oddychaniem. Głównym celem tych ćwiczeń jest nauczenie dzieci różnicowania fazy wdechowej i wydechowej. Podczas zabaw, w których prowadzone są ćwiczenia oddechowe, dziecko powinno nauczyć się prawidłowego sposobu operowania oddechem. Innym celem ćwiczeń oddechowych jest też ich działanie uspokajające.
• Fonacyjnych, które mają na celu ustawienie prawidłowej emisji głosu- dziecko ma nauczyć się właściwego posługiwania się głosem. Ćwiczenia te pozwalają zlikwidować u dzieci głosów piskliwych lub krzykliwych. Wyrabiają właściwą tonację, uczą umiejętności modulowania siły głosu i prawidłowego brzmienia głosek w sylabach, wyrazach, zdaniach.
• Słuchowych, ich celem jest usprawnianie odbioru bodźców akustycznych, rozpoznawanie wrażeń słuchowych, a także usprawnianie tzw. słuchu fonematycznego, odpowiadającego za zdolność różnicowania głosek oraz umiejętność ich wyodrębniania i scalania w wyrazy.
• Artykulacyjnych, ich zadaniem jest usprawnianie właściwego funkcjonowania narządów mowy. Warunkiem prawidłowego wymawiania wszystkich głosek jest między innymi sprawne działanie aparatu artykulacyjnego. Ćwiczenia te pozwalają wyrobić dziecku świadomość i celowość określonych ruchów artykulatorów. Do ćwiczeń artykulacyjnych zaliczamy: ćwiczenia języka, warg, podniebienia miękkiego, żuchwy.
• Leksykalnych, służących rozwijaniu mowy poprzez opowiadanie historyjek obrazkowych, opowiadanie ilustracji, udzielanie odpowiedzi na pytania. 

Drogi Rodzicu! jeśli bacznie obserwujesz swoje dziecko od pierwszych dni życia, bardzo wcześnie możesz zauważyć pewne symptomy nieprawidłowego rozwoju mowy, które powinny skłonić Cię do jak najszybszej konsultacji z logopedą. Wczesne zaś rozpoznanie jakichkolwiek nieprawidłowości w rozwoju mowy jest szansą na krótszy i bardziej efektywny proces terapeutyczny.

Niepokojącym może być, kiedy dziecko:

• po 2 m.ż.
  
  • nie wokalizuje pierwszych samogłosek
  • nie wydaje dźwięków, przypominających mowę
• po 4 m.ż.
  
  • nie skupia wzroku na twarzy drugiej osoby
  • nie odpowiada uśmiechem na uśmiech/mimiką na mimikę drugiej osoby
  • nie interesuje się dźwiękami otoczenia
  • nie reaguje na wypowiedzi dorosłych
• po 6 m.ż.
  
  • nie „dialoguje” z dorosłym, powtarzając/naśladując sylaby otwarte (spółgłoska + – samogłoska)
  • nie gaworzy samonaśladowczo
• po 8 m.ż.
  
  • nie rozumie emocjonalnych wypowiedzi dorosłych
  • nie wskazuje palcem
  • nie utrzymuje wspólnego z dorosłym pola uwagi
  • nie naśladuje oraz samodzielnie nie wypowiada sylab
• po 10 m.ż.
  
  • nie rozumie przekazów mimicznych
  • nie rozpoznaje wyrażeń dźwiękonaśladowczych
  • nie rozumie prostych słów, nawet tych o zabarwieniu emocjonalnym
• po 12 m.ż.
  
  • nie rozumie prostych poleceń, nawet popartych gestem
  • nie rozumie prostych nazw osób, przedmiotów, czynności
  • nie wypowiada samodzielnie kilku wyrazów (zbudowanych z sylab otwartych) – nazw osób, przedmiotów, czynności (świadomie nie używa słów mama, tata oraz kilku wyrazów dźwiękonaśladowczych)
  • nie powtarza sylab i słów wypowiadanych przez dorosłego
  • nie wykazuje pierwszych sygnałów dominacji ręki
  • nie podejmuje prób rysowania (bazgrania)
  • nie podejmuje prób samodzielnego posługiwania się łyżką
  • nie pije z otwartego kubka
  • pije z butelki ze smoczkiem
  • ssie smoczek-uspokajacz
• po 18 m.ż.
  
  • nie rozpoznaje i nie rozróżnia słów i melodii śpiewanych mu piosenek
  • nie rozumie prostych zdań (poleceń, zakazów)
  • nie zwiększa liczby używanych słów
  • nie buduje wypowiedzi jednowyrazowych
  • nie podejmuje prób łączenia dwóch wyrazów w wypowiedzi
  • nie powtarza sekwencji ruchów dorosłego
• po 24 m.ż.
  
  • nie wykonuje prostych poleceń (połóż, przynieś, podaj)
  • nie łączy wyrazów w wypowiedzi dwuwyrazowe
  • nie dzieli wspólnego pola uwagi z dorosłym
  • nie skupia uwagi podczas czytania mu książeczki, opowiadania krótkiej historii
  • nieprawidłowo wymawia samogłoski
  • nie wymawia lub nieprawidłowo wymawia spółgłoski p, b, m, t, d, n, l, k, g, f, w, ś, ź, ć, dź
  • mówi niewyraźnie, zrozumiale tylko dla otoczenia
• po 30 m.ż.
  
  • wykazuje niechęć do słuchania krótkiego czytanego tekstu, np. wierszyka
  • nie buduje zdań 2-3 elementowych
  • nie używa przyimków
• po 36 m.ż.
  
  • nie wypowiada/nieprawidłowo wypowiada głoski szeregu syczącego (np. z językiem między zębami): s, z, c, dz (pod koniec 3 r.ż.)
  • nie zwiększa zasobu używanych słów
  • nie buduje prostych zdań informujących o swoich oczekiwaniach i potrzebach (zdań złożonych współrzędnie i podrzędnie)
  • nie oblizuje językiem otwartych ust
  • wykazuje niechęć do słuchania krótkiego czytanego tekstu prozą
  • nie rozumie i nie przyswaja społecznych reguł językowych
  • nie wykazuje oznak dominacji stronnej (lateralizacji)
• po 4 r.ż.
  
  • nie wypowiada/nieprawidłowo wypowiada głoski szeregu szumiącego: sz, ż, cz, dż (np. – zamienia je na s, z, c, dz lub ś, ź, ć, dź)
  • w sposób charakterystyczny dla wcześniejszego etapu rozwojowego zmiękcza spółgłoski
  • niepoprawnie wypowiada spółgłoski p, b, m, t, d, n, l, k, g, f, w, ś, ź, ć, dź, s, z, c, dz
  • nie posługuje się zdaniami rozwiniętymi, złożonymi
  • nie nazywa prostych związków przyczynowo-skutkowych, relacji czasowych, przestrzennych (brak użycia przyimków)
  • nie używa przymiotników, przysłówków (wyrazów nazywających cechy)
  • nie zadaje pytań
  • nie wybrało jeszcze ręki (proces kształtowania lateralizacji jest niedokończony)
• po 5 r.ż.
  
  • nie wypowiada prawidłowo spółgłoski r pod koniec 5 r.ż.
  • mówi niespójnie
  • nie zadaje pytań, dotyczących wyjaśnienia rzeczywistości
  • nie używa metafor, porównań
     

Zawsze konsultuj się również z logopedą, gdy zauważysz, że Twoje dziecko:

• nadmiernie się ślini
• ssie wargę, policzek, kciuk
• ma problemy z przyjmowaniem pokarmów (jako niemowlę ma trudności ze ssaniem)
• nawykowo oddycha przez usta
• w czasie mówienia, zabawy, każdej innej aktywności wkłada język między zęby
• ma ograniczone ruchy języka
• mówi niepłynnie (powtarza dźwięki mowy, sylaby, wyrazy i/lub przeciąga dźwięki)
• mówi bezdźwięcznie
• mówi niewyraźnie